Làm sao để phòng ngừa trầm cảm ở học sinh THPT? Góc nhìn từ chuyên gia tâm lý | Safe and Sound
Trầm cảm ở lứa tuổi học sinh THPT đang ngày càng phổ biến, tuy nhiên nhiều dấu hiệu lại rất dễ nhầm lẫn với thay đổi tuổi dậy thì và thường bị bỏ qua. Theo các chuyên gia tâm lý, nếu không phát hiện và can thiệp kịp thời, trầm cảm có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến kết quả học tập cũng như chất lượng cuộc sống của các em. Bài viết sẽ giúp nhận diện các dấu hiệu, nguyên nhân và cách phòng ngừa trầm cảm ở học sinh THPT một cách hiệu quả.
Nguyễn Thị Mai Anh | Cử nhân Tâm lý học – Ứng dụng chăm sóc sức khỏe tinh thần Safe and Sound
Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế
1. Các dấu hiệu trầm cảm ở học sinh THPT
Ảnh 1: Trầm cảm ảnh hưởng lớn đến học sinh
Theo các chuyên gia tâm lý, tỷ lệ học sinh THPT bị trầm cảm đang ngày càng gia tăng, nhưng do những dấu hiệu ban đầu khó nhận ra nên thường bị bỏ qua. Nếu không được nhận biết sớm, trầm cảm có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần, kết quả học tập và các mối quan hệ xã hội của học sinh. Việc hiểu rõ các dấu hiệu của trầm cảm là bước đầu tiên để phòng ngừa và điều trị trầm cảm kịp thời.
Xem thêm: Người trầm cảm có tự khỏi không?
Các dấu hiệu trầm cảm ở học sinh THPT theo các chuyên gia tâm lý bao gồm:
- Cảm giác mệt mỏi kéo dài: Học sinh thường xuyên cảm thấy uể oải, mất năng lượng. Một số em có thể xuất hiện triệu chứng cơ thể như đau đầu, đau bụng, nhức mỏi, tức ngực hoặc khó thở mà không rõ nguyên nhân.
- Mất đi sự quan tâm, hứng thú với các hoạt động thường ngày: Các chuyên gia tâm lý cho biết, khi bị trầm cảm, trẻ không còn muốn tham gia vào những hoạt động mà trước đây các em từng yêu thích, trở nên thờ ơ với mọi thứ xung quanh.
- Thay đổi cân nặng bất thường: Một số học sinh có biểu hiện sụt cân hoặc tăng cân một cách nhanh chóng dù không thay đổi chế độ ăn uống, điều này được các chuyên gia tâm lý cảnh báo nên theo dõi cẩn thận.
- Rối loạn giấc ngủ: Trẻ có thể ngủ quá nhiều hoặc ngược lại là khó ngủ, mất ngủ kéo dài.
- Xuất hiện những hành vi bất thường và chống đối: Theo các chuyên gia tâm lý, khi mắc trầm cảm, học sinh có thể đột ngột bật khóc, la hét, tức giận không rõ lý do, thậm chí là trốn học, quậy phá, trộm cắp, chống đối người lớn.
- Thu mình, cô lập bản thân: Trẻ thường né tránh giao tiếp, không muốn tham gia vào các hoạt động của lớp, trường. Suy nghĩ, cử chỉ, lời nói trở nên chậm chạp. Các em có xu hướng thu mình, tự cô lập và trở nên thờ ơ với cả những người thân thiết nhất.
- Tâm trạng tiêu cực kéo dài: Chuyên gia tâm lý nhận định rằng cảm giác buồn bã, chán nản, tuyệt vọng, vô dụng và cảm thấy tự ti là dấu hiệu rõ ràng của trầm cảm
- Giảm khả năng học tập: Trẻ bắt đầu khó tập trung, tiếp thu bài chậm, giảm khả năng suy nghĩ và thường không thể đưa ra quyết định dù là những lựa chọn đơn giản nhất.
- Ý nghĩ tiêu cực và hành vi nguy hiểm: Một số em có thể có hành vi nghiện rượu, luôn cáu gắt, thậm chí là gây nguy hiểm cho bản thân và người khác. Đặc biệt nghiêm trọng hơn là xuất hiện ý nghĩ về cái chết, có kế hoạch hoặc hành động tự sát.
Chuyên gia tâm lý khuyến cáo, nếu cha mẹ nhận thấy con mình có một hoặc nhiều dấu hiệu trầm cảm như trên, và những dấu hiệu này kéo dài trong ít nhất 2 tuần thì cần nhanh chóng tìm kiếm sự hỗ trợ. Việc đưa trẻ đến gặp bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý là cần thiết để được thăm khám, can thiệp kịp thời.
2. Điều gì dẫn đến tình trạng trầm cảm ở học sinh THPT?
Các chuyên gia tâm lý nhận định rằng, triệu chứng trầm cảm trong lứa tuổi học sinh THPT không phải xuất hiện ngẫu nhiên mà thường bắt nguồn từ nhiều yếu tố đan xen phức tạp. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến được các chuyên gia tâm lý đề cập đến:
- Giai đoạn chuyển giao nhạy cảm: Học sinh lứa tuổi THPT là giai đoạn chuyển tiếp giữa trẻ em và người lớn, các em bắt đầu muốn được độc lập, được tự do phát triển. Tuy nhiên do chưa có đủ khả năng để nhận thức toàn diện nên nếu không được định hướng đúng đắn thì rất dễ bị ảnh hưởng bởi các suy nghĩ tiêu cực, từ đó dẫn đến dấu hiệu trầm cảm.
- Áp lực trong học tập lớn: Học sinh trong giai đoạn này thường xuyên phải đối mặt với lượng kiến thức lớn và các kỳ thi quan trọng. Áp lực điểm số từ thầy cô, bạn bè khiến các em ngày càng mệt mỏi, kiệt quệ. Theo chia sẻ từ các chuyên gia tâm lý thì đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến học sinh dễ rơi vào căng thẳng kéo dài, mất ngủ và giảm hứng thú học tập.
- Kỳ vọng quá mức từ cha mẹ: Nhiều chuyên gia tâm lý cảnh báo rằng việc cha mẹ đặt ra những mục tiêu quá cao, mong muốn con đạt thành tích nổi bật có thể vượt quá khả năng thực tế của các em. Từ đó tạo ra áp lực vô hình, khiến học sinh cảm thấy mình luôn không đủ tốt, dễ sinh ra tâm lý tự ti và trầm cảm.
- Ảnh hưởng tiêu cực từ mạng xã hội: Các chuyên gia tâm lý cũng nhấn mạnh, việc lạm dụng các thiết bị điện tử và tiếp xúc liên tục với các nội dung “so sánh bản thân”, theo đuổi hình ảnh hoàn hảo khiến nhiều em cảm thấy thiếu tự tin vào bản thân, dễ bị tổn thương và xuất hiện các dấu hiệu trầm cảm như rút lui khỏi xã hội, mất hứng thú học tập, cảm giác tự ti, vô dụng.
Ảnh 2: Mạng xã hội ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần học sinh THPT
3. Làm thế nào để phòng ngừa trầm cảm ở học sinh THPT?
3.1. Từ phía gia đình
Gia đình không chỉ là nơi an toàn để trẻ chia sẻ cảm xúc mà còn giúp giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực từ những sự kiện gây căng thẳng. Dưới đây là những điều chuyên gia tâm lý khuyên cha mẹ nên làm để hỗ trợ ngăn ngừa trầm cảm ở học sinh THPT:
- Lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của con: Thay vì áp đặt ý kiến hay kỳ vọng của mình, việc dành thời gian lắng nghe sẽ giúp cha mẹ hiểu rõ hơn những khó khăn, áp lực mà con đang trải qua.
- Không tạo áp lực quá mức: Các chuyên gia tâm lý cho rằng áp lực học tập kéo dài có thể khiến các em cảm thấy mệt mỏi, căng thẳng nặng nề, từ đó làm tăng nguy cơ trầm cảm.
- Giao tiếp tích cực, cởi mở với con: Khi ba mẹ tạo không gian trò chuyện thoải mái, các em sẽ cảm thấy được tin tưởng và an toàn để chia sẻ những khó khăn trong học tập cũng như cuộc sống
- Tránh so sánh, chỉ trích hay ép buộc: Các chuyên gia tâm lý khuyến nghị rằng việc so sánh với bạn bè hoặc anh chị em có thể khiến trẻ cảm thấy tự ti, áp lực và mất đi sự tự tin.
- Đồng hành và hỗ trợ tinh thần: Khi trẻ gặp áp lực hoặc thử thách, sự hiện diện và lắng nghe từ phía cha mẹ sẽ giúp trẻ tự tin đối mặt, vượt qua những khó khăn một cách hiệu quả hơn.
3.2. Từ phía nhà trường
Trường học có vai trò quan trọng trong việc phát hiện và can thiệp sớm các vấn đề sức khỏe tâm thần ở học sinh, vì đây là nơi các em dành phần lớn thời gian để học tập và tương tác với thầy cô, bạn bè
- Xây dựng môi trường học đường an toàn, tích cực: Các chuyên gia tâm lý cảnh báo rằng, việc quá tập trung vào thành tích, điểm số trong môi trường học đường hiện nay có thể khiến các giá trị như sự kết nối và hỗ trợ lẫn nhau bị xem nhẹ. Từ đó dẫn đến các hành vi bắt nạt và làm tăng nguy cơ trầm cảm ở học sinh. Trường học cần xây dựng văn hóa tích cực, đề cao sự hỗ trợ, thấu hiểu.
- Thực hiện các chương trình phòng ngừa và can thiệp sớm: Trường học cần chủ động xây dựng những chương trình giáo dục kỹ năng sống, quản lý cảm xúc, nâng cao nhận thức về sức khỏe tâm thần cho học sinh ngay từ sớm. Đồng thời, cần có cơ chế phát hiện sớm và hỗ trợ kịp thời cho những học sinh có dấu hiệu gặp khó khăn tâm lý, ví dụ như tổ chức các buổi tư vấn tâm lý, sử dụng bảng hỏi sàng lọc phù hợp khi có nghi ngờ, phối hợp với chuyên gia tâm lý khi cần thiết.
- Rèn luyện kỹ năng đối diện với căng thẳng: Nhà trường nên tổ chức các hoạt động giúp học sinh nhận diện và ứng phó với căng thẳng, đây là yếu tố then chốt trong phòng ngừa trầm cảm. Các chuyên gia tâm lý gợi ý có thể thông qua các buổi sinh hoạt chuyên đề, câu lạc bộ kỹ năng hoặc tiết học tích hợp, học sinh học cách thực hành những phương pháp thư giãn như thở sâu, thiền định, viết ra suy nghĩ tiêu cực... nhằm cải thiện tâm trạng, tăng khả năng chịu đựng áp lực và nâng cao sức khỏe tinh thần.
- Thực hành quản lý cảm xúc: Bên cạnh việc đối mặt với căng thẳng, học sinh cũng cần được rèn luyện kỹ năng nhận biết và điều chỉnh cảm xúc. Nhà trường có thể lồng ghép nội dung này vào chương trình kỹ năng sống, giúp học sinh học cách gọi tên cảm xúc, kiểm soát hành vi khi tức giận, lo lắng, buồn bã và phản ứng tích cực trước những tình huống khó khăn trong học tập, cuộc sống.
- Nâng cao kiến thức cho giáo viên, nhân viên: Theo các chuyên gia tâm lý, việc tập huấn thường xuyên giúp giáo viên, nhân viên trong trường nhận diện sớm các dấu hiệu trầm cảm ở học sinh và biết cách hỗ trợ trong những trường hợp khẩn cấp.
- Kết hợp với phụ huynh học sinh: Thông qua các hoạt động truyền thông, nhà trường có thể hướng dẫn phụ huynh nhận biết các biểu hiện sớm của trầm cảm, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phòng ngừa và can thiệp sớm để mang lại hiệu quả tốt nhất.
- Vai trò của chuyên gia tâm lý học đường là không thể thiếu. Họ không chỉ tham gia vào quá trình can thiệp mà còn đóng vai trò tư vấn, đồng hành cùng học sinh, phụ huynh và giáo viên trong việc bảo vệ sức khỏe tâm thần học đường.
3.3. Từ phía học sinh
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Một chế độ ăn cân bằng giữa rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, protein và chất béo có thể giúp cải thiện tâm trạng, tạo nền tảng cho một tinh thần khỏe mạnh.
- Tập thể dục: Chỉ cần 15 phút vận động mỗi ngày cũng có thể cải thiện tâm trạng, chất lượng giấc ngủ và giảm nguy cơ trầm cảm. Đây là phương pháp tự nhiên, hiệu quả để tăng cường sức khỏe tinh thần.
Ảnh 3: Tập thể dục là phương pháp hiệu quả để phòng ngừa trầm cảm
- Ngủ đủ giấc: Theo các chuyên gia tâm lý, một giấc ngủ chất lượng không chỉ củng cố trí nhớ mà còn hỗ trợ hệ miễn dịch khỏe mạnh, giúp cơ thể chống lại bệnh tật tốt hơn. Học sinh THPT nên ngủ từ 8 đến 10 tiếng mỗi đêm để duy trì sức khỏe tinh thần, thể chất cũng như khả năng tập trung học tập.
- Giảm thời gian sử dụng mạng xã hội: Việc dành quá nhiều thời gian cho mạng xã hội không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ, gây mất tập trung trong học tập mà còn làm gia tăng nguy cơ lo âu và trầm cảm. Học sinh cần được hướng dẫn sử dụng mạng xã hội một cách lành mạnh. Ngoài mục đích học tập, thời gian sử dụng mạng xã hội để giải trí không quá 2 tiếng mỗi ngày. Đồng thời tránh sử dụng mạng xã hội ít nhất 1 giờ trước khi đi ngủ để đảm bảo chất lượng giấc ngủ.
Trầm cảm ở học sinh THPT không chỉ ảnh hưởng đến tinh thần mà còn tác động trực tiếp đến sức khỏe thể chất và chất lượng cuộc sống. Việc phòng ngừa, phát hiện các dấu hiệu từ sớm là yếu tố then chốt để hỗ trợ đúng lúc.
Tuy nhiên, khi các dấu hiệu như buồn bã kéo dài, mất hứng thú, thay đổi giấc ngủ, có suy nghĩ tiêu cực vẫn tiếp diễn trong nhiều tuần và ảnh hưởng lớn đến học tập, sinh hoạt thì học sinh nên được đưa đến gặp chuyên gia tâm lý. Việc can thiệp kịp thời sẽ giúp ngăn ngừa các hệ quả nghiêm trọng và hỗ trợ học sinh vượt qua giai đoạn khó khăn một cách tốt nhất.
Với sự phối hợp giữa Bác sĩ Tâm thần - Chuyên gia tâm lý và ứng dụng Công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, dịch vụ tư vấn/tham vấn Safe and Sound tự hào tiên phong hỗ trợ bạn “Tự phát hiện sớm - Sơ cứu cảm xúc tức thời - Hỗ trợ đồng hành dài hạn”.
Nếu bạn nghi ngờ mình gặp vấn đề tâm lý, hoặc muốn biết thêm thông tin về dịch vụ tham vấn - tư vấn tâm lý, bạn có thể liên hệ tới HOTLINE 0964 778 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất!
CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN tham vấn/tư vấn trực tuyến hoặc trực tiếp với chuyên gia
- Tại Fanpage Bác sĩ tâm lý SNS
- Hoặc tải và đặt lịch tham vấn trên ứng dụng Safe and Sound để quản lý và theo dõi lịch mọi lúc, mọi nơi
Safe and Sound - thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)
Xem thêm:
